Akıllı telefonların ve sosyal medya platformlarının gelişmesi, bizi birçok işimizi internet üzerinden halledebilir konuma getirmiş olsa da geçen sene bu zamanlar pandemi kavramının hayatımıza girmesiyle beraber sanala göç büyük bir ivme kazandı. Öyle ki tüm işlerimizi çevrimiçi ortama taşımanın yanı sıra, artık insan ilişkilerini de uzaktan yönetir hale geldik. Hem artık yüz yüze göremediğimiz arkadaşlarımızla internet üzerinden iletişimimizi korumaya çalışıyor hem de birçok platform üzerinden yeni ilişkiler kuruyoruz. Çevrimiçi kurulan ve gelişen bu arkadaşlıklar, normalde alışık olduğumuz ilişkilenme türlerinden bir hayli farklı. Bu yazıda, sanal ortamda gelişen bu ilişkilerde güven ilişkilerinin nasıl kurulduğu ve konumlandırıldığını inceleyeceğiz.


Çevrimiçi ilişkilerde güven kavramını inceleyebilmek için öncelikle insanlarda güven kavramının nasıl şekillendiğini anlamamız gerekiyor. Taddeo'ya göre insanları tamamen rasyonel varlıklar olarak konumlandırdığımız bir senaryoda güven karşıdaki kişinin "güvenilirliğinin" değerlendirilmesi üzerine kuruluyor. Bu güvenilirlik de ilişki kurulan kişinin geçmiş eylemlerinin, yani "itibar"ının değerlendirilmesine göre şekilleniyor. Karşıdaki kişinin güvenilirliği tespit edildikten sonra ilişkinin gidişatı güvenecek kişinin güvenme eylemini gerçekleştirerek aldığı "risk"le belirleniyor. Bu tanım, insanların idealize edilmediği bir senaryoya da tabii ki uyarlanabilir. Örneğin "güvenilirlik" oranı kişinin sosyal alışkanlıklarına, davranışlarına ve inanışlarına göre belirlenebileceği gibi "risk alma sınırı" da kurulacak ilişkinin olası faydaları ve zararlarına göre konumlanabilir.

Çevrimiçi ortamlarda gerçek kimliklerini gizleyen birçok insan olduğu su götürmez bir gerçek. Peki gerçek kimliklerin internet ortamında gizlenmesi, dolayısıyla da insanların geçmiş eylemlerine ya da onları tanımlayan değerlere ulaşmanın zorlaşması çevrimiçi ortamlarda güven ilişkisi kurulmasını nasıl etkiliyor? Milenyumun başından sürdürülen bu araştırmalar, güven ilişkisinin oluşum sürecini tanımlarken kullandığımız "itibar" kavramının çevrimiçi ortamlara da uyarlanabileceğini gösteriyor. Her ne kadar sanal ortamlarda gerçek isimler kullanılmıyor olsa da tercih edilen rumuzlar üzerinden oluşturulan bir kimlik inşası ve beraberinde gelen bir "itibar" söz konusu. Bu rumuzlar üzerinden birbirleriyle iletişim kuran kişiler "anonim" olarak adlandırılıyor olsalar da aynı rumuzu yıllar boyunca çeşitli sosyal medya platformlarında kullanan insanların geçmiş eylemlerinin takip edilmesi mümkün kılınıyor. Yani insanlar, sanal ortamda oluşturulmuş bu kimliklerin itibarını korumak için güven ortamını sarsacak davranışlarda bulunmamayı tercih ediyorlar. İnternet ortamında kendilerine dair gerçek bilgileri paylaşmaktan daha çok kaçınan insanların çevrimiçi ilişkilere güven duyma oranlarının gerçek kimliklerini gizlemeyen insanlara kıyasla daha düşük olduğu da araştırmalarda belirtiliyor. İnternet ortamında sahip olunan gizlilik seviyesi ve başkalarına duyulan güven ters orantılı bir ilişkiye sahip. Bu da insanların çevrimiçi ortamda güven ilişkileri kurabilmek için risk almaları ve mahremiyetlerini belli bir oranda tehlikeye atmaları gerektiğini gösteriyor.

İnternet bazlı iletişim şekillerinin hızla ivme kazanmasıyla beraber çevrimiçi arkadaşlıklar da hızla artıyor. Milyonlarca insan Facebook gibi sosyal medya platformlarını arkadaşlarıyla iletişim kurmak ve yeni arkadaşlar edinmek için kullanıyor olsa da internet üzerinden sosyalleşmenin tek yolu bu değil. Değişmekte olan oyun endüstrisiyle beraber çevrimiçi oyun toplulukları da oldukça büyümüş durumda. Her ne kadar çevrimiçi oyunlarla sosyalleşmeye dair olumsuz deneyimleri olan insanlar olsa da genel kanı bu tür arkadaşlıkların olumlu deneyimler olduğu yönünde. Peki çok farklı mecralar aracılığıyla kurulabilen bu çevrimiçi arkadaşlık ilişkileri yüz yüze edindiğimiz arkadaşlıklara göre nerede konumlanıyor?

Geçmişte yapılan bazı çalışmalar çevrimiçi ilişkilerin yüz yüze ilişkilere kıyasla daha değersiz görüldüğünü gösteriyor. Çevrimiçi başlayıp devam eden arkadaşlıkların, yüz yüze başlayan ve hem yüz yüze hem de çevrimiçi bir şekilde devam eden arkadaşlıklara kıyasla daha az güven verici olarak algılanması bu değersizliğe bir örnek olarak verilebilir. Halbuki günümüzde yapılan araştırmalara göre çevrimiçi arkadaşlıklar, "normal" arkadaşlıklar kadar yüksek oranda güven hissi oluşturuyor. Güvensizlik hissiyse iki tür arkadaşlık için de düşük oranda. Üstelik insanlar için güven kavramının tanımı arkadaşlık türlerine göre değişmiyor. Yine de yüz yüze edinilen arkadaşlıkların hem yüz yüze hem de çevrimiçi devam ettirilme oranı yüksekken çevrimiçi edinilen arkadaşlıkların yüz yüze ortama taşınma oranının daha düşük olması sebebiyle bu ilişkilerin dinamiklerinin zamanla değişebileceği araştırmalarda belirtiliyor.

Özetle çevrimiçi arkadaşlıklarda güven ilişkisi kurmak yüz yüze arkadaşlıklarda güven ilişkisi kurmakla benzer mekanizmalar halinde çalışıyor ve her iki güven ilişkisi türü de belli bir oranda risk alma eylemi gerektiriyor. Çevrimiçi arkadaşlıklarda karşındakine güvenme oranları ise sosyal medyanın ve çevrimiçi ilişkilerin hayatımızda kapladığı yerle beraber zaman içinde artmış durumda, öyle ki yüz yüze arkadaşlıklarla benzer noktalarda konumlanıyor.