Uzun yıllardır cevabını aradığımız sorulardan biri “Bana hiçbir faydası olmamasına rağmen bir başkasına yardım etme motivasyonuna nasıl sahibim?”. 


Çevremiz için faydalı olacak ama kendimize kazanç sağlamayacak hatta zaman zaman bizim için zorlayıcı yanı da olabilecek davranışlar altruistik davranışlar olarak adlandırılıyor. Bir iyilik yaparken karşı taraftan da iyilik görme ve iş birliği içinde yardımsever davranma eylemleri, prososyal motivasyona sahip olup olmadığımızı gösteren temel yapı taşlarından sayılıyor. “Prososyal davranışlar” dediğimiz bu olumlu sosyal davranışlar, romantik ilişkilerimizi de zaman zaman olumlu ya da olumsuz etkileyebiliyor. 

Peki bu davranışlar nasıl bir parçamız haline geliyor? 

Olumlu sosyal davranışların önemli başlangıç noktalarından biri, daha önceki yazılarımızda bahsettiğimiz Bowlby’e ait olan Bağlanma Teorisi ile ilişkisi. Güvensiz bağlanma stiline sahip bireyler (kaygılı ya da kaçıngan) ilerleyen yaşlarında yakınlıktan rahatsız olabiliyor ve stres yaratan düşünceleri görmezden gelmeye çalışabiliyorlar. Bu “yokmuş gibi yapma” hali romantik ilişki içinde de bu kişilerin empatiden yoksun davranışlar sergilemelerine ve partnerlerinin ihtiyaçlarını görmekte zorlanmalarına neden oluyor. Zor duyguların içinde kalmaktan kaçtıkları gibi partnerlerinin ihtiyaçlarından da kaçabiliyorlar. Partnerlerine yardım etmelerindeki motivasyon, karşısındaki kişinin aklını karıştırabiliyor. Kişi “Kendini daha iyi hissetmek için mi yoksa bana gerçekten yardımcı olmak için mi bu hareketi yaptı?” gibi düşüncelerle partnerinin davranışını sorgulayabiliyor.

Güvenli bağlanmaya sahip kişiler ise tıpkı kendi duygularının daha farkında oldukları gibi partnerlerinin de ihtiyaçlarını görebiliyor ve ilişkileri için iş birliği yapmaya daha açık oluyorlar . Farklı araştırmalar da prososyal davranışlarda bulunan kişilerin ilerleyen yıllarda düzenli bir ilişki içinde olmasının daha muhtemel olduğunu gösteriyor. Çünkü kişinin prososyal davranışlara sahip olması karşı tarafa “iyi bir karaktere sahip” izlenimi veriyor. İlişkisinin evlilikle devam etmesini planlayan bireyler, toplumda iyi davranan partnerlerin bu davranışlarının bir gün “ilgili baba rolü” ile devam edeceğine inanıyorlar. 

Bu noktada prososyal davranışların Darwin’in Evrim Teorisi ile ilişkisini incelemenin faydalı olacağına inanıyoruz. Kişinin türünün devamını sağlamak için partnerinde sağlıklı genleri araması gibi partnerin fedakar davranışlarda bulunan biri olması da onu daha çekici kılıyor ve soyunu devam ettirme arzusunu artırıyor. Çünkü tıpkı partnerin gözünün rengi, boyunun uzunluğu gibi fiziksel özelliklerin yanı sıra bu faydalı davranışların da çocuğa geçeceğine dair bir inanç besleniyor. Evrim Teorisi’nin bir devamı olan Akraba Seçilimi Kuramı (Kin Selection Theory) akrabalarımıza ve partnerlerimize türümüzün bir parçası oldukları için daha büyük olasılıkla koşulsuz fedakarlıkta bulunacağımızı savunuyor, yani belki de tanımadığımız birine yapmayacağımız bir fedakarlığı partnerimiz için yapıyoruz. 

Romantik ilişkilerdeki bir başka önemli dinamik ise güç dengesi. Prososyal davranışlar, ilişkilerde güç dengesinin belirlenmesi ve kimin fedakarlıkta bulunup bulunmadığı gibi konularda da karşımıza çıkabiliyor. Sosyal gücü elinde tutan ve ilişkide ne yapılıp yapılmayacağına daha sık karar veren kişi ilişkiyi nasıl etkiliyor? Bu konudaki en önemli etkenlerden biri partnerlerin karşısındakinin duygularını ne kadar önemsediği diyebiliriz. Aslında bunun miktarı gücün etkisinin olumlu mu yoksa olumsuz mu olduğunu belirliyor. Bencil Güç Hipotezine göre (The Selfish Power Hypothesis) ilişkide güç sahibi olan kişi, partnerinin düşüncelerini daha az umursayabiliyor, bu yüzden daha az fedakar davranışta bulunuyor. Kişi, ne kadar fazla güce sahipse o kadar empatiden yoksun olabiliyor. Bu tutum, ilişkilere karşı tarafın duygu ve ihtiyaçlarını anlayamama ve anlamak için çaba harcamama olarak yansıyor; prososyal davranışlardan yoksun bir ilişkinin içinde kendimizi bulabiliyoruz. Diğer bir bakış açısı olan Prososyal Güç Hipotezine göre (The Prosocial Power Hypothesis) kişinin gücü elinde tutması, koyduğu hedefleri gerçekleştirebilmesi için bir araç görevi görüyor. Bu amaçlar eğer ilişkinin faydasını hedefliyorsa güç dengesi ilişki için verimli bir hal alabiliyor. Güç sahibi olan kişi, sevdiği insan için fedakar davranmaya daha yatkın oluyor. 

Kişinin yoğun bir bağlılık duyduğu ilişkide güç, “affedebilme” gücünü de getiriyor. Çünkü kişi kendisinin ve partnerinin iyi hissetmesini bir bütün olarak görmeye başlıyor. Buna ek olarak araştırmalar, kişilerin çekici buldukları insanlarla daha çok iş birliği içinde olduğunu gösteriyor. Partnerimizi çekici bulmamız da bu gücü fedakar bir şekilde kullanmamızı pekiştiriyor diyebiliriz.

Araştırmalara göre sadece uzun süreli değil tek gecelik ilişkilerde de fedakarlık gösteren kişileri tercih ediyoruz. Bunu doğrulayan şekilde, prososyal davranışlar sergileyen kişiler de daha çok cinsel partnere sahip olduklarını belirtiyorlar. Tüm bu verilere bakarak karşı tarafın ihtiyaçlarının farkında olma ve ona yardım etmenin hem uzun hem kısa süreli romantik ilişkileri olumlu şekilde beslediğini ve prososyal davranışların insanlara genel olarak daha çekici geldiğini söyleyebiliriz.