Psikolojik bir terim olan 'gaslighting' kelimesinin Türkçe'de tam bir karşılığı bulunmuyor. Gaslighting, birini kendi akıl sağlığını veya gerçekliğini sorgulayacak derecede psikolojik olarak manipüle etmek olarak tanımlanıyor. Gaz ışığı ya da gaz lambası diye çevirebileceğimiz bu kelimenin hikayesi ise bir hayli ilginç. Kelime, 1930'larda oynanan bir tiyatro oyunundan geliyor. Senaryoya göre Jack, eşi Bella'yı manipüle etmek için her gün gaz lambasının ışığını biraz kısıyor. Eşi "Bu lambanın ışığı azaldı mı?" diye sorduğunda ise sert bir şekilde karşılık verip kadını aşağılıyor. Sonuç olarak Bella'nın kendisine olan güvenini yitirmesini hedefliyor. İşte bu nedenle yapılan bu duygusal manipülasyonun adı gaslighting oluyor.
Gaslighting durumunda karşınızdaki kişi sizi sürekli olarak manipüle ediyor ve böylelikle öz güveninizi ve öz saygınızı yitirmenize sebep oluyor. Sürekli sizi suçlayan bu kişi bazen çok dikkat çekmeyen, sizi ufak ufak saldırganlıklara maruz bırakan biri de olabiliyor. Gaslighting durumu kurulan herhangi bir ilişkide - partnerinizle, iş arkadaşınızla, patronunuzla veya bir aile bireyinizle - gözlemlenebiliyor. Örneğin, çalışanı olarak size hiç adil davranmayan ve sürekli sizi bir sebeple azarlayan ya da eleştiren bir patronun davranışı iş yerindeki gashligting örneği olabiliyor.
Gaslighting mağduru olabileceğinize dair bazı işaretler şöyle sıralanıyor:
- Her zaman özür dileyen konumunda olmak
- Zarar verici davranışlar için bahaneler bulmaya çalışmak
- Kendini sorgulamak ve şaşkınlık hissetmek
- Duyulmadığını ve çaresiz olduğunu hissetmek
- Sürekli yapmadığı şeyler için kendini savunmak zorunda hissetmek
- İlişkinin içinde kendini sıklıkla gergin ve güvensiz hissetmek
- Bir partner olarak yeterince iyi olmadığını düşünmek
- Partnerin uyguladığı baskıları gizlemeye çalışmak (O kadar da kötü değil, o da bu aralar çok kötü günler geçiriyor.)
Gaslighting'e maruz kaldığınızı fark ettiğinizde karşınızdaki insanın sözlerinin ve hareketlerinin sonuçlarının ne olduğunun, size verdiği zarar ve acının farkında olmasını sağlayın. Fakat ne yazık ki çalışmalara göre gaslighting uygulayan kişilerin çoğu karşı tarafa zarar veren davranışlarının farkında oluyor, hatta diğer insanların hayatları üzerinde kontrol sahibi olmayı ve dengesizlik yaratmayı amaçlıyorlar.
Böyle durumlarda kendinize sağlıklı ilişkilerin nasıl olması gerektiğini hatırlatmanız, yolunda gitmeyen şeyleri görmeniz açısından faydalı olabilir. Sağlıklı ilişkiler; saygı, güven, dürüstlük, açık iletişim, uzlaşma, destek gibi olumlu özellikler üzerine kuruluyor. Gaslighting konusunda mağdur olduğunu fark eden ve bu konu hakkındaki düzeltme çabaları hüsranla biten bir kişinin atması gereken bir sonraki adımın bu ilişkiyi bitirmek olduğu düşünülüyor. Ardından kişinin kendi içine dönüp kişisel gelişimine zaman ayırması, bir tiyatro ya da kitap kulübüne üye olması, şehirdeki müzeleri gezmesi ve seyahat etmesi gözle görülür faydalar sağlayabiliyor. Kişi öz bakımına özen göstererek kendisini daha iyi hissettiği bir döneme girebiliyor. Gönüllü organizasyonlara dahil olmak da bu dönemde faydalı olabiliyor. Başka hayatlara dokunmanın yarattığı iyilik halinin yanında bu organizasyonlar sayesinde kişi birçok etkinlik becerisi kazanabiliyor ve çeşitli deneyimler edinebiliyor. Ancak eğer gaslighting mağduru olan kişi bu durumun etkilerinden kurtulamıyorsa psikolojik destek alması tavsiye ediliyor.
