Sosyal Dışlanma Nedir ve Bireyleri Nasıl Etkiler?

Gizem Sürenkök

Orhun Ogün Yücel

Sosyal Dışlanma Nedir ve Bireyleri Nasıl Etkiler?

Untitled - Nick Almart

şimdi gözlerinizi kapayın ve bir ev partisine katıldığınızı düşünün. Siz etrafınızdaki insanlarla iletişim kurmaya çalıştıkça karşınızdaki kişilerin sizi konuşmalarına dahil etmediklerini, sizinle hiç ilişki kurmadıklarını, yani başka bir deyişle sizi yok saydıklarını hayal edin. Böyle bir durum karşısında nasıl hissederdiniz? Sosyal dışlanma olarak tanımlanan bu durumu birçok kişinin hayatında bir kez de olsa yaşadığını tahmin edebilirsiniz. Sosyal dışlanma, fiziksel bir şiddet içermemesine rağmen somut bir şekilde acı verici bir durum çünkü yok sayılmak kişinin öz güvenini azaltıyor, kendisini daha az ait hissetmesine sebep oluyor, daha az kontrole sahip olduğunu düşündürüyor. Kişinin varoluşunu daha az anlamlı ve değerli bulmasına yol açıyor.


Dışlanmanın üzerimizdeki etkisi dış faktörlerden (nerede, ne şekilde, kimler tarafından dışlandığımızdan) neredeyse bağımsız olarak oldukça olumsuz ve şiddetli oluyor. Öyle ki çok sevdiğimiz insanlar tarafından dışlanmak kadar küçümsediğimiz, hoşlanmadığımız insanlar tarafından reddedilmek de bizi incitiyor. Bilinçli olarak dışlandığımızda da, bizi dışlayan insanlar farkında olmadan bunu yapsalar da canımız yanıyor.

Peki dışlanma bizi neden bu kadar olumsuz etkiliyor? Evrimsel olarak baktığımızda, özellikle ilkel zamanlarda grup üyeliğinin ne kadar önemli olduğunu anlayabiliyoruz. İlkel zamanlarda bir gruba ait olmak, o grup sayesinde kişinin ihtiyaçlarının karşılanacağını garanti ediyordu. İnsanların yiyeceğe, barınağa, hatta potansiyel partnerlere o grup sayesinde erişimleri oluyordu. Ama eğer o grup kişiyi bir noktada dışlamaya karar verirse, o zaman tam anlamıyla ortada kalan bireyin sığınacağı bir grup olmadığı için vahşi doğada hayatta kalabilmesi çok daha zor oluyordu. Bu sebeple de dışlanmayı hızla tespit etmek ve buna tepki vermek hayatta kalabilmek adına çok önemli bir ihtiyaçtı. Bu ihtiyacı gideren mekanizmaya sosyal (ya da duygusal) acı ismi veriliyor. Yapılan deneylerde, dışlanan katılımcıların beyin görüntülerinde sosyal acının etkinleştirdiği bölgelerin fiziksel acının etkinleştirdiği bölgelerle aynı olduğu görülüyor. Hatta öyle ki fiziksel acıya iyi gelen parasetamol cinsi ağrı kesicilerin dışlanmaya karşı hissedilen duygusal acıya da iyi geldiği ortaya çıkıyor. Bu duygusal acı hissi dışlanmanın kaynağından bağımsız olarak insanın durup ne olduğunu anlamak için anlık bir tepki vermesini sağlıyor. Duygu değişimlerinin ve dışlanmanın tetiklediği bu anlık tepkiler, insanı dışlanmaya odaklanması ve üzerine düşünmesi için uyarıyor.

Dışlanma esnasında insanların davranışlarını en çok tehdit altındaki psikolojik ihtiyaçları yönlendiriyor. Ancak, dışlanmaya uzun sürelerle maruz kalmak insanın çevresine yabancılaşmasına, çaresiz hissetmesine ve hatta depresyona sebep olabiliyor. Sosyal dışlanma durumu o kadar şiddetli bir iz bırakıyor ki fiziksel acıdan farklı olarak, eskiden tecrübe edilmiş bir dışlanma anı üzerine düşünmek bile o anda hissedilmiş acının tekrar tecrübe edilmesine sebep olabiliyor.

Dışlanan insanların bu durum karşısında olumsuz hissettiklerini tahmin etmek güç değil. Ama bu duruma tepki olarak gösterilen davranışlara baktığımızda daha da ilginç bir durumla karşılaşıyoruz. Eğer birey gruba tekrar dahil edilmeyi mümkün görüyorsa buna yönelik davranışlar sergilemeye meyilli oluyor. Bu tekrar dahil olma ihtimali bireyin kendisini tekrar hayatının kontrolünü eline almış hissettiriyor. Buna bağlı olarak da dışlanan bireylerin dahil edilme şanslarını arttıracak davranışlar sergilediği, çevrelerindeki sosyal bilgilere daha fazla dikkat ettiği ve daha iyi hatırladığı, hatta sosyal ve duygusal çelişkileri daha iyi anlayabildikleri bulunuyor. Tekrar ilişki kurma, hatta ortamdaki yeni ilişki olasılıklarına daha sıcak bakma da gözlemlenen davranışlar arasında yer alıyor.

Ancak tam tersi bir durum söz konusu ise ve birey tekrar dahil edilmeyi mümkün görmüyorsa, kontrolün kendisinde olduğunu hissetmek için herkese karşı agresif ve zararlı davranışlar sergilemeye meyilli oluyor. Kontrol hissi bireyin çaresiz hissetmemesi için gerekli oluyor ve dışlanmaya ek olarak çaresiz hissettirilen bireylerin sadece dışlanan bireylere oranla beş kat daha agresif davranışlar sergiledikleri bulunuyor. Hatta, bireyler dışlanacaklarını ön gördüklerinde daha saldırgan davranıyorlar. Daha ekstrem durumlarda ise bireyler toplum içerisinde tamamen görünmez hissettikleri için, olumlu ya da olumsuz bir şekilde fark edilmeyi ana hedefleri haline getiriyorlar. Bu bilgiler ışığında, bireylerin öncelikle dışlandıkları gruba tekrar dahil olmaya çalıştıklarını; agresif davranışlara ise bir son çözüm olarak başvurdukları sonucuna ulaşabiliyoruz. Amerika'da son yıllarda giderek artan silahlı saldırıların bir bölümünün uzun yıllar boyunca dışlanmaya maruz kalmış, toplum içerisinde kendisini görünmez hisseden bireyler tarafından gerçekleştirildiği bilinen bir gerçek.

Laboratuvar ortamında beş dakika kadar süren ve çok da büyük bir anlam ifade etmeyen sosyal bağlamlarda hissedilen dışlanma bile istikrarlı bir şekilde aynı güçlü olumsuz hislerin tecrübe edilmesine sebep olmak için yeterli oluyor. Gerçek hayatta bireylerin dahil olmayı önemsedikleri gruplar tarafından dışlanmalarının bireyler üzerinde ne kadar çarpıcı etkiler yaratabileceğini buna bakarak dahi söyleyebiliyoruz. Dışlanma karşısında hissedilen acının tekrar tekrar hatırlanabilir ve hissedilebilir oluşu bir kez dışlanan bireylerin kendilerini algısal bir kısır döngüye kaptırarak çok daha kötü hissetmelerine ve kendi kendilerini durum gerçekte öyle olmasa dahi dışlanmış gibi algılamalarına yol açabiliyor.

Dışlanma ve yok sayılmanın vuku bulduğu sosyal ortamdan bağımsız olarak insana zarar veren olgular oluyor. Bu sosyal etkileşimin hangi tarafında bulunuyor olursak olalım bu bilgiyi aklımızın bir köşesinde bulundurmak, hem kendimizi koruyabilmemizi hem de başka insanları anlayabilmemizi oldukça kolaylaştıracaktır.

[1] Williams, K. D., & Nida, S. A. (2011). Ostracism: Consequences and coping. Current Directions in Psychological Science, 20, 71-75.
[2] Gonsalkorale, K., & Williams, K. D. (2007). The KKK won't let me play: Ostracism even by a despised outgroup hurts. European Journal of Social Psychology, 37, 1176-1185.
[3] Eisenberger, N. I., Lieberman, M. D.,& Williams, K. D. (2003). Does rejection hurt? An fMRI study of social exclusion. Science, 302, 290-292.
[4] DeWall, C. N., MacDonald, G., Webster, G. D., Masten, C. L., Baumeister, R. F., Powell, C., & Eisenberger, N. I. (2010). Acetaminophen reduces social pain: Behavioral and neural evidence. Psychological Science, 21(7), 931-937.
[5] Cacioppo, J. T., & Hawkley, L. C. (2005). People Thinking About People: The Vicious Cycle of Being a Social Outcast in One's Own Mind. In K. D. Williams, J. P. Forgas & W. von Hippel (Eds.), The social outcast: Ostracism, social exclusion, rejection, and bullying. (pp. 91-108). New York, NY US: Psychology Press.
[6] Allen, A.B., & Badcock, P.B. (2003). The social risk hypothesis of depression: Evolutionary, psychosocial, and neurobiological perspectives. Psychological Bulletin, 129, 887-913.
[7] Chen, Z.,Williams, K.D., Fitness, J., & Newton, N. (2008). When hurt won't heal: Exploring the capacity to relive social and physical pain. Psychological Science, 19, 789-795.
[8] Williams, K.D. (2009). Ostracism: A temporal need-threat model. In M. Zanna (Ed.), Advances in Experimental Social Psychology. (41, pp. 279-314). New York, NY: Academic Press.
[9] Maner, J.K., DeWall, C., Baumeister, R.F., & Schaller, M. (2007). Does social exclusion motivate interpersonal reconnection? Resolving the "porcupine problem." Journal of Personality and Social Psychology, 92, 42-55.
[10] Wesselmann, E.D., Butler, F.A., Williams, K.D., & Pickett, C.L. (2010). Adding injury to insult: Unexpected rejection leads to more aggressive responses. Aggressive Behavior, 35, 1-6.
[11] Williams, K. D. (2007). Ostracism. Annual Review of Psychology, 58, 425-452.

Benzer yazılar

İlişkisiz, Mutlu, Huzurlu

Herkes romantik bir ilişkiye sahip olmak zorunda mı? Tek başımıza mutlu olmamız mümkün değil mi? Seçilmiş bekarlık kavramıyla tanışın!

Romantik İlişkiler ve Psikolojik Sağlık

Romantik ilişkiler psikolojik sağlığı nasıl etkiliyor? Bu yazıda psikolojik sağlık ile ilişkiler arasındaki ilişkiyi derledik.

Travmalar ve Ait Olma İhtiyacı: Saksı Olmanın Faydaları

Saksı Olmanın Faydaları çocukluk döneminde travmatik deneyimleri olan Charlie’yi ve bunların onun hayatındaki etkilerini konu alıyor.

İki Frida - Resim Önerisi

İki Frida adlı esere hiç yakından baktınız mı? Frida Kahlo çektiği ayrılık acısını, yalnızlık ve çaresizlik hislerini sanatıyla gösteriyor.

Kabul Edilmemişliğin Gölgesinde Bir Çocukluk: The 400 Blows

İlgisiz bir anne, baskıcı kurallarla çalışan öğretmenler arasında kaybolan ve kendine bir yer edinemeyen Antonie’nin hayatını ele alıyor.

Bağlanma Hakkında Kitaplar

Bağlanma stilleri hem kendimizle hem de çevremizdekilerle kurduğumuz ilişkileri etkiliyor. Biz de bağlanma hakkındaki kitapları derledik!

Doğum Sonrası Depresyonda Babanın Rolü

Annenin yaşadığı doğum sonrası depresyonda babaya çok iş düşüyor. İşte bu zorlu dönemde babanın yapması ve yapmaktan kaçınması gereken şeyler!

Babanın Yaşadığı Doğum Sonrası Depresyonu

Bir bebeğin doğumu herkes için farklı duygular uyandırabiliyor. İşte babaların yaşadığı doğum sonrası depresyon hakkında her şey!

Ruminasyon: Bilişsel Aşırı Odaklanma

Gece başınızı yastığa koyduğunuzda keşke şunu deseydim, şöyle yapsaydım diye kara kara düşündüğünüz olur mu? Öyleyse bu yazımızı mutlaka okumalısınız!

Ayrılık Da Sevdaya Dahil Mi?

Neredeyse hepimiz bir ilişkinin sona ermesinden sonra yas sürecinden geçiyoruz. Yas sürecinde bizi hangi aşamalar bekliyor?

Doğum Kontrolü Nedir?

"Korunmadan birlikte oldum, hamile kalmış olabilir miyim?" Doğum kontrol yöntemlerine dair yanlış birçok bilgi yayılıyor. Bu işin doğrusu ne?

Hamilelik Sonrası Depresyon Yaşamam Benim Suçum Mu?

Hamilelik sonrası kadınlar depresyon semptomları gösterebiliyorlar. Peki bu durum anne ve bebek arasında oluşacak bağı ne şekilde etkiler?

İş Yerinde Mobbing'e Uğradığınızı Gösteren 5 İşaret

İş yerinde psikolojik taciz anlamına gelen mobbing, kurumsal hayattaki ciddi problemlerden biri. Mobbing'i gösteren işaretler neler?

Otizm Spektrum Bozukluğu ve Romantik İlişkileri

Otizm spektrum bozukluğu yakınlık ve bağ kurmaya engel değil... Peki bu durum romantik ilişkilerimizi nasıl etkiliyor olabilir?

İlişkiniz uzun süreli olacak mı?

İlişkinizin uzun süreceğine dair işaretler olabilir mi? Sağlıklı bir ilişki hangi unsurları içerir? Neleri göz önünde bulundurmalısınız?

İlişkide Partnerinizden Beklemeye Hakkınız Olan 8 şey

"Partnerimin beni sevdiğini biliyorum ama hiç söylemiyor." Partnerimizden beklemeye ve istemeye hakkımız olan "temel" şeyleri anlatıyoruz.

Bebeklerin ve Çocukların Gelişimi

Her çocuğun gelişim süreci ve ihtiyaçları kendisine özel olsa da bazı ortak noktalar da bulunuyor! Bu ortak noktaları öğrenmeye ne dersiniz?

Doğum Sonrası Depresyonu Yaşayan Partnere Destek Olma

Depresyonda olan birisiyle yaşamak zor olabiliyor, hele de evde bebek varsa. İşte doğum sonrası depresyondaki birine destek olmanın yolları!

Çocuklarda Mental Sağlığı Destekleme Yolları

Çocuğunuzun mental sağlığını güçlendirmek ve desteklemek için bir ebeveyn olarak yapabilecekleriniz bulunuyor. Detaylar yazımızda!

Çocuğumla Çıplaklık Konusunda Nasıl Konuşmalıyım?

Çocuklar erken yaşlardan itibaren çıplaklık konusunda meraklı olabiliyorlar. Peki onlarla bu konuyu en doğru şekilde konuşmanın yolu nedir?

Gençleri Merkezine Alan 3 Film

Gençlikten yetişkinliğe geçişteki o bitmek bilmeyen, sancılı süreç... Bu süreci merkezine alan filmleri inceledik. Keyifli okumalar!

Fırsatları kaçırma korkusunun altında neler yatıyor?

Başkalarının ne yaptığını sürekli bilmeyi istiyor ve siz olmadan iyi vakit geçirmelerinden hoşlanmıyor musunuz? Fırsatları kaçırma korkunuz olabilir.

İlişki kaygısı depresyonla ilişkili olabilir mi?

Romantik ilişkinizde kendinizi çok fazla kaygı duyarken mi buluyorsunuz? Belki de bu durumun depresyonla bir ilişkisi vardır.

Sahtekarlık Sendromu (Imposter Syndrome) Nedir?

İç sesiniz bulunduğunuz konumu hak etmediğinizi ve oraya şans eseri geldiğinizi söylüyorsa Sahtekarlık Sendromu'ndan muzdarip olabilirsiniz.

Narsist Bireylerin Değerleri

Benmerkezcilikleri ve sadakatsizlikleri, narsist kişilerin sahip olduğu temel değerlerden. Peki bu temel değerlerinin altında neler yatıyor?

Cinsel yönelimi gizlemek neye yol açıyor?

Cinsel yönelimimiz kimliğimizin önemli parçalarından. Bu konuyu etrafımızdan gizlediğimizde hangi durumlarla karşı karşıya kaldığımızı biliyor musunuz?

Uzun uzadıya düşünme hali uykumuzu bozuyor.

Yattığınız yerde dönüp duruyor, günün bütün olumsuz olaylarını zihninizde yaşıyorsanız bu durumun etkilerini öğrenmek için doğru yerdesiniz.

Duygusal Patlamaların Bazı Olası Sebepleri

Bir anda fazla öfkeleniyor veya hiç beklenmedik anlarda fazla endişe mi yaşıyorsunuz? Bu duygu patlamalarının neden olabileceğini anlattık.

Kaygılı bağlanma ilişkiyi görünür kılma meylini artırıyor.

Partnerinizle fotoğrafınızı sosyal medyada paylaştığınızda motivasyonunuz ne oluyor? Peki bunun bağlanma stilimizle ilgisi ne?

9 Maddede Olumlu Ebeveynlik

Olumlu ebeveynliğin çocuklara da ebeveynlere de çok iyi geldiğini biliyoruz. Sizin için bu ebeveynlik tarzının 9 temel maddesini derledik.

Beden Algı Bozukluğu Nedir ve Etkileri Nelerdir?

Bedenimizdeki hayali kusurları takıntı haline getirebiliyoruz. Bu mükemmeliyetçilik beden algı bozukluğunun bir parçası olabiliyor.

İleri Yaşta Sosyal Ağlar ve Yaş Ayrımcılığı

Yaşın ilerlemesi sosyalliğin azalması anlamına mı gelmeli? Araştırmalar yaşlılıkla birlikte sosyal dışlanmanın artığını gösteriyor.

Zor İlişkilerle Nasıl Baş Ederiz?

Özellikle iş hayatında kurduğumuz bazı ilişkiler, bizi yükseltmek bir yana enerjimizi emebiliyor. Böyle ilişkilerle nasıl baş edebiliriz?

Tek çocuklar narsisizme daha mı meyilliler?

"Tek çocuk muymuş? O halde kesin şımartılmıştır ve kendini çok beğeniyordur." Bu tarz önyargılara karşılık çalışmalar ne diyor dersiniz?

Aşırı Düşünmeyi Nasıl Azaltabiliriz?

Birçoğumuz yoğunluğumuzun ve meşguliyetimizin arasında aşırı düşünüp kendimizi strese sokmayı başarıyoruz. Bu durumu nasıl azaltabiliriz?

İş Yerinde Yalnız Hissetmenin Etkileri

İş yerinde yalnız hissediyor olmanız hem zihninize hem de performansınıza kötü gelebilir. İhtiyacınız olan şey ise duygusal destek!

Partnerle Karantinada Olmak

Pandemi aslında hayal olan şeyi bazılarımız için mümkün kıldı: Partnerimizle günlerce evde kalıp dışarı çıkmamak. Peki şimdi ne olacak?

Ben Kötü Bir Anne Miyim?

Bir bebek sahibi olmayı her anne aynı şekilde deneyimlemeyebiliyor. Özellikle yeni anneler doğum sonrası depresyonu yaşayabiliyor.

Ayrılık sonrası hangi süreçlerden geçiyoruz?

Ayrılıklar da tıpkı ölüm gibi yas sürecini tetikleyebiliyorlar. Peki bu yas sürecindeyken hangi duyguları ve davranışları deneyimliyoruz?

Kadınların Cinselliği - Orgazm

Kadın orgazmının tanımını, türlerini, erkek orgazmı ile benzerliklerini ve farklılıklarını bu yazımızda öğrenebilirsiniz.

Kadınların Cinselliği - G Noktası ve Boşalma

G noktası nedir? Kadınların cinsellik tecrübesini nasıl etkiliyor? Kadınların boşalması nasıl gerçekleşiyor? Cevaplar yazımızda!

Kadınlar Mastürbasyon Yapar Mı?

Mastürbasyon halen büyük oranda tabu olarak görülen bir konu ancak kadınların kendi cinselliklerini keşfetmelerinde önemli bir rol oynuyor.

Habersizce Terk Edilmek: Ghosting

Bir sabah uyandınız, bir bakmışsınız terk edilmişsiniz! Ghosting nedir ve kişiye nasıl hissettirir tüm detaylarıyla yazımızda.

Neden Ayrılıklar Bazılarımız İçin Daha Zor?

Reddedilmenin ve ayrılığın ardından hepimiz acı çekiyoruz fakat bazılarımızın iyileşmesi daha zor oluyor. Bu farklılığa ne sebep oluyor?

Dedikodu yapmak insanları yakınlaştırıyor.

Siz de bir fincan kahvenin yanında arkadaşlarınızla dedikodu yapmayı sevenlerden misiniz? Peki dedikodu yapmanın bize bir faydası var mı?

Sosyal Medya İlişkilerimizi Nasıl Etkiliyor?

İnternet ve Sosyal Medya: Her şeye ve herkese bir "tık" uzakta olmak bizi nasıl etkiliyor? Yanıtları yazımızda bulabilirsiniz!