Sevdiğimiz, yakın olduğumuz insanlar -bazen farkında olmasak da- hayatımızda büyük bir rol oynuyorlar. Ailemiz veya arkadaşlarımız yanımızdayken daha iyi hissediyoruz, onlardan uzun süre ayrı kaldığımızda derin bir özlem duyabiliyoruz. Peki, acaba çevremizdeki insanların üzerimizdeki etkisi sadece bununla sınırlı olabilir mi? Cevabımız tabii ki hayır!


Literatürde sosyal destek olarak geçen kavram; başkaları tarafından önemsendiğini, ilgi gördüğünü, bir sosyal ağın parçası olduğunu hissetmek veya deneyimlemek olarak tanımlanıyor. Biz de bu yazımızda sosyal desteğin türlerinden ve hayatımıza olan etkilerinden bahsedeceğiz.

Başımıza bir şey geldiğinde veya yalnız halledemeyeceğimizi düşündüğümüz bir zorlukla karşılaştığımızda çoğu zaman ilk başvurduğumuz çözüm çevremizdeki insanlardan yardım almak oluyor. Fakat diğer insanlardan aldığımız bu destek sadece bir işi başarmamıza veya kötü bir durumdan kurtulmamıza yaramıyor; psikolojik ve fiziksel iyilik halimizi de etkiliyor. Sosyal desteğin ne kadar önemli olabileceğini açıkça gösteren klasik çalışmalardan birinde, yaklaşık 7 bin katılımcı 9 yıllık süre boyunca yaşam sürelerini ve erken ölüm oranlarını belirleyebilmek amacıyla takip ediliyor. Çalışma sonuçlarına göre, benzer sebepler göz önüne alındığında sosyal ve toplumsal bağları zayıf olan katılımcılar diğerlerine kıyasla daha erken ölmeye meyilli oluyorlar. Diğer faktörler elendikten sonra güçlü sosyal bağlara sahip olmak; kadınlar için ortalama 2.8, erkekler için ise ortalama 2.3 yıl daha uzun ömür anlamına geliyor.

İnsanların akut ağrılarına karşı sosyal desteğin bir tampon görevi gördüğü biliniyor. Örneğin, sosyal destek, doğum sırasında çekilen sancının daha az algılanması ile ilişkilendiriliyor. Sosyal destek görmenin kalp ağrısı ve kronik ağrı ile de ters yönde ilişkisi bulunuyor. Yani daha çok sosyal destek daha az ağrı anlamına geliyor diyebiliriz. Sadece fiziksel acı yaşadığımız durumlarda değil, sosyal acıya sebep olan durumlarda da sosyal desteğe sahip olmak iyileştirici bir etkiye sahip. Örneğin, bir deneyde üzücü anılarını anlatması beklenen katılımcılar bağlanma figürlerinin fotoğraflarına baktığında bu anılardan daha az kötü etkileniyorlar. Bir başka çalışmada ise, stresli bir görevden önce sosyal destek almış olmanın daha düşük kortizol seviyesi ve daha hızlı duygusal iyileşme ile ilişkili olduğu gözlemleniyor.

Bütün bunların nasıl gerçekleştiğini açıklayan iki temel teori bulunuyor. Bir görüşe göre sosyal destek mekanizmalarımız sadece stresli olduğumuz anlarda devreye giriyor. Bu mekanizma sayesinde kaygı seviyemizde azalma ve iyilik halimizde artış oluyor. Diğer teori ise sosyal desteğin stresli ve stressiz zaman ayrımı olmaksızın fiziksel ve mental halimizi iyileştirici bir etkisi olduğunu savunuyor. Literatürde bu görüşlerin ikisini de doğrulayan araştırmalar bulunuyor. Bu konuyu daha kapsamlı bir şekilde ele alan bir kuram ise kişilerin sahip olduğu sosyal desteğin faydalarını ikiye ayırıyor. Bağlanma teorisinde gördüğümüz gibi sosyal destek, insanlar için hem güvenli bir liman (safe haven) hem de sağlam bir dayanak (secure base) sağlıyor. Başka bir deyişle sosyal desteğin işlevi; stresli zamanlarda kişinin bu stresli durumdan daha da güçlenerek çıkmasını sağlamak, stresli olmayan zamanlarda ise kişiyi gelişime açık hale getirmek. Fırtınada yıkılan bir evin yerine daha dayanıklısının inşa edilmesi gibi, güçlü bir sosyal desteğe sahip olan insan için de zorlukları güçlenerek atlatma ihtimali bulunuyor.

Sosyal destek konusundaki diğer bir ayrım ise alınan ve algılanan sosyal destek arasında yapılıyor. Kişinin ihtiyacı olduğunda yardıma ulaşabileceğine olan inancı algılanan sosyal destek olarak tanımlanıyor. Alınan sosyal destek ise o anda orada gerçekten var olan desteği açıklıyor. Yapılan çalışmalar, algılanan sosyal desteğin psikolojik ve fiziksel iyilik hali ile ilişkili olduğunu tutarlı bir şekilde buluyor. Fakat alınan sosyal destek için çelişkili sonuçlar yer alıyor. Bir hipoteze göre o anda mevcut olan, yani alınan sosyal desteğin işe yaraması için kişinin beklentisi ile gelen desteğin uyuşuyor olması gerekiyor. Örneğin, kişi duygusal desteğe ihtiyaç duyarken ona destek olmaya çalışan arkadaşı sadece tavsiyeler veriyorsa bu çaba olumsuz sonuçlara yol açabiliyor. Başka bir hipoteze göre ise alınan destek, kişinin kendine olan güvenini sarsabileceği için bazen pozitif bir etki yaratmayabiliyor. Öte yandan, algılanan sosyal desteğin temelleri erken çocukluktaki ebeveyn-çocuk ilişkisine kadar dayandırılıyor. Fakat alınan sosyal desteğin koşullara bağlı olarak değişebilmesi onu algılanan sosyal desteğe göre daha kırılgan yapıyor.

Bütün bunları göz önünde bulundurduğumuzda sosyal desteğin hayatımızdaki önemini açıkça görüyoruz. Algılanan sosyal desteğin sağlığımıza iyi geldiğinin tutarlı olarak bulunuyor olması oldukça anlamlı. Demek ki o anda yanımızda olmasalar bile, ihtiyaç duyduğumuzda yanımızda olacağına inandığımız kişilerin olması -hatta sığınabileceğimiz tek bir kişinin bile varlığı- bize çok iyi geliyor. Sosyal desteklerinize iyi bakmanız dileğiyle!