Çocukluğunuzda bir öğretmeninizin, anne-babanızın ya da herhangi bir büyüğünüzün bazen şaka yollu bazense ciddi olarak size tokat attığını hatırladığınız anlar var mı? Aslında çoğumuzun var: UNICEF'in 2017 yılında topladığı veriler, 300 milyona yakın çocuğa hayatlarının bir döneminde tokat atıldığını gösteriyor. Bu durumun bu kadar yaygın olmasının altında çocuğu bir şekilde cezalandırma, ama canını da çok yakmama düşüncesi yatıyor olabilir. Ne yazık ki, tokat atmak ebeveynler tarafından çocukta istenmeyen, doğru bulunmayan bir davranış görüldüğünde bunu değiştirmek ve çocuğu cezalandırmak için uzun bir süredir kullanılan bir yöntem. Fakat "Alt tarafı bir tokat yahu ne olacak?" , "Çocuğa bazen vurmak da lazım." mentalitesi ne kadar doğru? Çocuğa "alt tarafı bir tokat" dahi atmak gerçekten düşünüldüğü kadar masum bir cezalandırma yöntemi mi? Bu yazımızda, bu sorular üzerine konuşuyor olacağız.
1990'lardan önce ceza yöntemi olarak çocuğa şiddet uygulamak, onu disipline sokmanın bir yolu olarak görülüyor ve fiziksel istismar olarak değerlendirilmiyordu. Yapılan araştırmalar gösterdi ki fiziksel cezalar, çocuğun hem davranışları hem de duygusal sağlığı açısından olumsuz sonuçlar doğurabiliyor. Öncelikle tokat atmak, siz o niyetle uyguluyor olsanız dahi, çocuğun yaptığı davranışın yanlış olduğunu veya neden yanlış olduğunu anlamasını sağlamıyor; çocuğun o davranışı sadece anlık olarak bırakmasına sebep oluyor. Ayrıca çocukta fiziksel bir acıya sebep olduğu için bırakın davranışın üzerine düşündürmeyi, aksine çocuğun kafasının karışmasına ve korkmasına yol açıyor.
Üstelik de bu ceza yöntemi çoğu zaman geri tepiyor. Örneğin; çocuk, bir arkadaşına vurmayı bıraksın diye ona tokat attığınızda bu sadece etkisiz bir cezalandırma yöntemi olmakla kalmıyor, aynı zamanda çocuğunuzun şiddetin bir problemle başa çıkmada etkili bir yöntem olduğunu düşünmesine yol açıyor. On dört farklı çalışmanın verileri toplu olarak analiz edildiğinde hepsi ortak bir paydada birleşiyor: Agresif davranış sergileme ve tokatlanma arasında bir ilişki var. 12 bin çocukla uzun dönemli olarak yapılan bir araştırma, 5 yaşındayken tokatlanan çocukların, 6 ve 8 yaşlarındayken diğer çocuklara göre daha çok agresif davranış gösterdiklerini buluyor. Bunun basit bir açıklaması olabilir: Ebeveynlerinden tokat atmanın problemleri çözme, istenmeyen bir davranış görüldüğünde ortadan kaldırma veya cezalandırma yöntemi olarak kullanılabileceğini öğrenen çocuk, bunu kendi hayatında da uygulamaya başlıyor. Bunu rahatlıkla söyleyebiliyoruz, çünkü araştırmalar bize agresif davranan insanları izleyen çocukların daha çok agresif davranış sergilediğini gösteriyor.
"Alt tarafı bir tokat" dediğimiz cezalandırma yönteminin çocuktaki etkileri bunlarla da bitmiyor. Çocukluğunda tokat yemiş olmak; düşük öz saygıya, çocuklarla ve anne-babayla daha kötü ilişki kurmaya ve bilişsel zorluklara da yol açabiliyor. Hatta bu tür şiddet içeren davranışlar beyin gelişiminde sıkıntılara bile sebebiyet verebiliyor. Literatürde fiziksel cezanın olumsuz sonuçlar doğurduğunu gösteren bu şekilde sayısız çalışma varken olumlu sonuçlara sebebiyet verdiğini gösteren tek bir çalışma dahi yok. Biz bunları söylemeye ne kadar devam etsek de çevrenizden mutlaka "Biraz da çocuğuna bağlı, tokat bazen işe yarıyor." gibi ifadeler duyabilirsiniz. Bu ifadelerin bilimsel olarak hiçbir göstergesi olmadığı gibi, tokat atma davranışı o an için işe yarıyor ve çocuk ebeveyni dinliyor gibi görünse de uzun vadede ona bir şey öğretmiyor; tam tersi, onu olumsuz yönde etkiliyor.
Tokat atmanın böyle sonuçları olduğunu gördükten sonra şiddet içeren herhangi bir yöntemin bir cezalandırma yolu olarak kullanılamayacağı konusunda hemfikir olmuşuzdur diye umuyoruz. Peki çocuğa yaptığının yanlış olduğunu öğretmenin sağlıklı yöntemi nedir?
Amerikan Pediatri Akademisi çocuğa bir davranışı öğretirken ödüllendirme yönteminin kullanılmasını ve ceza yöntemi olarak da sunulan ödüllerin geri çekilmesini tavsiye ediyor. Örneğin; çocuğunuz akşam yemeği yemeyi reddediyorsa ona tatlıdan da yiyemeyeceğini söyleyebilirsiniz veya oyuncaklarını toplamıyorsa onun için bir ödül olan oyuncaklarını elinden alabilirsiniz.
Çocuğu disipline sokarken asıl amaç ona hangi davranışın uygun, hangilerinin uygunsuz olduğunu anlatmak; cezalandırırken ise ona yaptığının neden yanlış olduğunu, uygunsuz davrandığında bunun sonuçlarının neler olacağını da açıkça anlatmak gerekiyor. Ancak bu şekilde amacımıza uygun davranmış oluyoruz ve her şeyden önemlisi, çocuğun fiziksel ve mental sağlığına herhangi bir zarar vermemiş oluyoruz.